Obłuże

Kontynuując cykl, związany z historią naszego miasta, prezentujemy kolejną dzielnicę Gdyni – Obłuże. Czytelników szczególnie zainteresowanych tym tematem odsyłamy do książki Tomasza Rembalskiego „Gdynia i jej dzielnice przed powstaniem miasta (XIII-XX wiek)”, z którego zaczerpnęliśmy część poniższego materiału.

Pierwsze ślady osadnictwa odnalezione na Obłużu pochodzą z wczesnej epoki żelaza (700‒400 lat p.n.e.) oraz nieco młodszej odkrywki cmentarzyska w Obłużu – Kolonii Rybackiej (400 p.n.e.). Obłuże jest według językoznawców typowo polską nazwą topograficzną, oznaczającą miejsce otoczone ługowatym (czerwonawym) bagnem. Znajduje to potwierdzenie w terenie, gdyż Obłuże leży na północ od bagiennych, podmokłych brzegów Potoku Chylońskiego. Inna hipoteza mówi o tym, że nazwa pochodzi od ługu – roztworu solnego i występujących tu dawniej cennych źródeł solnych.

Pierwsza wzmianka o Obłużu i sąsiednim Pogórzu pochodzi z 1245 roku, kiedy to biskup włocławski Michał nadał klasztorowi żukowskiemu prawo do pobierania należnych mu dotąd dziesięcin ze wszystkich wsi będących własnością norbertanek, w tym Obłuża (Oblusino). W 1249 roku książę Świętopełk zatwierdził całość dóbr, pochodzących z darowizny jego rodziców ‒ wymienionemu zakonowi. Wśród nich znalazła się Kępa Oksywska wraz ze wsią Obłuże i osadą Pogórze. Cztery lata później dwie miejscowości zostały odnotowane w dokumencie biskupa włocławskiego Wolimira, określającego granice parafii oksywskiej. Ważnym dokumentem odnoszącym się do Obłuża jest przywilej Mściwoja II z 1282 roku, w którym książę potwierdza prawa norbertanek do tych ziem, a także uwalnia mieszkańców wszystkich wsi klasztornych od wszelkich służebności i czynszów prawa książęcego tj. transport, stróża, budowa zamków oraz dotyczących wypraw wojennych. Według tego dokumentu, norbertanki miały prawo pobierać od mieszkańców podatek od posiadanej ziemi, których obowiązkiem była budowa zamku gdańskiego oraz obrona kraju w razie napaści wroga. W 1340 roku Obłuże otrzymało od prepozyta żukowskiego przywilej lokacyjny, niestety całość tego dokumentu nie zachowała się.

W XVI wieku Obłuże zajmowało 40 łanów ziemi (około 680 ha), we wsi znajdowała się karczma. Na 26 łanach gospodarowało przypuszczalnie 11 gburów i sołtys, pozostałe 14 łanów było pustych. Zostały one zagospodarowane w późniejszym czasie przez klasztor, który założył tam folwark. Z księgi poborowej z 1662 roku dowiadujemy się, że w jego siedzibie (dworze) zamieszkiwało osiem osób powyżej 10 roku życia. W ówczesnym czasie we wsi było ponadto 7 gburów, 2 ratajów, 2 ogrodników, pasterz, owczarz, sołtys i karczmarz. W XVII wieku Obłuże znajdowało się w posiadaniu rodziny Częstków. Pierwszy sołtys z tej rodziny – Bartłomiej otrzymał od klasztoru sołectwo obłuskie za wierną służbę. Kolejnym sołtysem był jego syn – Maciej, po którego śmierci dobra przejęła  córka Katarzyna, która wyszła za mąż za Michała Fichta. W 1780 roku majątek odziedziczył ich syn Paweł I Ficht, a w 1816 roku wnuk Jan.

Pierwsze wzmianki o karczmarzu z Obłuża pochodzą z przywileju wystawionego przez klasztor żukowski w 1700 roku na mocy, którego norbertanki nadały Tomaszowi i Katarzynie Borzkom vel Borskim i ich potomnym karczmę we wsi Obłuże. Kolejnym jej właścicielem był Wojciech Borski.

W 1772 roku w katastrze Obłuże zostało przedstawione jako duża i zamożna wieś, zamieszkała przez 151 osób Po I rozbiorze Polski w 1772 roku i kasacie klasztoru norbertańskiego w Żukowie, miejscowość stała się własnością królów pruskich z dynastii Hohenzollernów. Obłuski folwark do 1811 roku dzierżawiła rodzina Kopperschmidtów, a w późniejszym czasie rodzina Thymianów. W 1861 roku folwark na Obłużu podzielono między synów Bernarda Thymiana, Stare Obłuże przypadło Augustowi Thymianowi, natomiast Nowe Obłuże – Theodorowi Thymianowi. Podział ten był aktem samowoli i nie został uznany przez władze pruskie. W 1871 roku Obłuże zamieszkiwało 228 osób, Stare Obłuże 138 mieszkańców, a folwark Nowe Obłuże 84 osoby. Na przełomie XIX i XX wieku Obłuże należało do powiatu puckiego i urzędu stanu cywilnego na Oksywiu, gdzie znajdowała się siedziba parafii katolickiej. Nieliczny ewangelicy uczęszczali do kościoła w Rumi – statystyka Stefana Ramułta z końca XIX wieku wskazuje, że we wsi mieszkało 225 Kaszubów-katolików oraz 6 Niemców-ewangelików, natomiast w części folwarcznej – 31 Niemców i 220 Kaszubów.

W okresie międzywojennym Obłuże przez długie lata zachowywało swój wiejski charakter. Wyjątkiem były okolice podnóża Kępy Oksywskiej w rejonie obecnych ulic Unruga, Bednarskiej i Cechowej, gdzie powstało dzikie osiedle Obłuże-Kolonia, zwane Starą Warszawą. Wśród części rolniczej Obłuża największe gospodarstwa należały do Augusta Thymiana (378 ha), Hermanna Thymiana (277 ha), Joanny Ficht (92 ha), Franciszka Kurra (65 ha), Jana Myślisza (56 ha), Jana Czappa (51 ha).

Na trwałe w historii Obłuża zapisał się wspomniany wcześniej Franciszek Kurr-Kurowski (1872‒1939) wywodzący się ze starego, kaszubskiego rodu. Według przekazów rodzinnych był on współpracownikiem Antoniego Abrahama, Aleksandra Majkowskiego i ks. Józefa Wryczy. Należał do Związku Powstańców i Wojaków oraz Polskiego Związku Zachodniego. W 1939 roku został zamordowany przez Niemców w Lesie Piaśnickim.

Gburski dom rodziny Kurrów-Kurowskich w Obłużu. Fot. Andrzej Busler

W latach trzydziestych XIX wieku na Obłużu powstała szkoła elementarna. Pierwszym jej nauczycielem był Albrecht Łyskowski, a jego następcą Joseph Lukowitz (Łukowicz?). W 1925 roku w miejscu starej szkoły ludowej stanął nowy gmach Szkoły Podstawowej nr 6 przy ul. Cechowej 22. W 1929 roku na Obłużu postała Ochotnicza Straż Pożarna, której remiza służyła w latach 1934‒1938 jako kaplica.

W 1931 roku na granicy Oksywia i Obłuża swą działalność rozpoczęło przedsiębiorstwo eksportu drewna Paged (Polska Agencja Drzewna sp. z o.o.), założone przez Dyrekcję Lasów Państwowych. Paged w krótkim czasie stał się jedną z najważniejszych firm portowych, zatrudniających w sezonie około 30% ogółu robotników portowych. W 1936 roku Paged przystąpił do budowy osiedla 12 domów z 400 mieszkaniami dla swoich pracowników.

W 1937 roku rozpoczęto budowę kościoła pw. Andrzeja Boboli. Ziemię pod nową parafię podarowali Maria i Ksawery Grubbowie. Już w 1938 roku, jeszcze w nieukończonej świątyni odbywały się msze św. Wybuch II wojny światowej zastopował rozpoczęte prace budowlane, a świątynia została uszkodzona na skutek uderzenia bomby i pocisków artyleryjskich. Proboszcz parafii ks. Brunon Olkiewicz został zamordowany przez Niemców w Lesie Piaśnickim. Po wojnie, budowę kościoła kontynuował ks. Wojciech Zieliński, a ukończył w latach 90. ubiegłego wieku ks. Andrzej Czerwiński.

Kościół pw. Andrzeja Boboli. Fot. Andrzej Busler

W 1939 roku Obłuże było miejscem zaciekłej obrony przed niemieckim najeźdźcą. Na terenie dzielnicy zginął najmłodszy obrońca gdyńskiej wrześniowej obrony – harcerz Alfred Dyduch, mający wówczas 13 lat. Trzy miesiące później ‒ 11 listopada ‒ Obłuże stało się miejscem pierwszej publicznej egzekucji. Hitlerowcy rozstrzelali 10 młodych chłopców, z których pięciu miało zaledwie 16 lat. Uczynili to w rewanżu za wybitą szybę posterunku niemieckiej policji.

Obelisk upamiętniający najmłodszego obrońcę Kępy Oksywskiej w 1939 roku – harcerza Alfreda Dyducha. Fot. Andrzej Busler

Tablica upamiętniająca harcerza Alfreda Dyducha. Fot. Andrzej Busler

Po wojnie Obłuże stopniowo zaczęło się stawać wielką sypialnią Gdyni, w której zamieszkało wielu stoczniowców. Powstały dziesiątki budynków Robotniczej Spółdzielni Mieszkaniowej im. Komuny Paryskiej. W 1975 do „starej” Szkoły Podstawowej nr 6 im. Antoniego Abrahama dołączyła – Szkoła Podstawowa nr 39 oraz w późniejszym czasie kolejne ‒ Szkoła Podstawowa nr 41 (1982), Szkoła Podstawowa nr 44 (1988), Publiczne Klasyczne Liceum Katolickie (1992) oraz Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 1 (1980).

W 1989 roku na terenie dzielnicy została erygowana druga parafia – pw. Ducha Świętego i Katarzyny Aleksandryjskiej (kościół zbudowano w 1994 roku).

Obszar Obłuża był na przestrzeni lat przyłączany do Gdyni w kilku etapach ‒ w 1933 włączono Obłuże-Wieś (obszar 393 ha), a wiele lat później w 1971 roku teren obecnego Obłuża Leśnego.

Kluczową arterią łączącą Obłuże z centrum miasta jest Trasa Kwiatkowskiego, jej budowę rozpoczęto jeszcze w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Przez lata inwestycja była realizowana w kilku etapach. Prace zostały ukończone w 1998 roku, w 2008 roku powstał niezwykle ważny odcinek łączący Trasę Kwiatkowskiego z Trójmiejską Obwodnicą, co pozwoliło na odciążenie centrum i wielu dzielnic Gdyni od ciężkiego transportu związanego z obsługą portu gdyńskiego.

Obecnie Obłuże jest drugą co do wielkości dzielnicą Gdyni, zajmuje obszar 3,64 km ², zamieszkuje około 20 tys. osób.

Andrzej Busler

Zachęcamy do wsparcia działalności naszego Oddziału. Jesteśmy organizacją pożytku publicznego. Będziemy wdzięczni za przekazanie 1%

KRS 0000018943

ZKP Oddział Gdynia

KPZ Part Gdiniô

81-392 Gdynia

Numer konta:

82 1020 1853 0000 9902 0067 4812

Biuro:

wtorki 16.00-17.00

Partnerzy: