Wiczlino

W obecnym numerze „Gdinsczi Klëczi ” kontynuujemy cykl, związany z historią naszego miasta, w którym przedstawiamy dzieje gdyńskich dzielnic. Tym razem przeniesiemy się w obszar Wiczlina, które stanowi wraz z Chwarznem największą obszarem dzielnicę Gdyni. Czytelników szczególnie zainteresowanych tym tematem odsyłamy do książki Tomasza Rembalskiego „Gdynia i jej dzielnice przed powstaniem miasta (XIII-XX wiek)”, z którego zaczerpnęliśmy część poniższego materiału.

Przeszłość Wiczlina należy do najmniej zbadanych spośród gdyńskich dzielnic. Wynika to ze skromnych wzmianek źródłowych. Pierwszy raz nazwa Wiczlino (Wizlin) pojawiła się w źródłach pisanych w 1342 roku, przy okazji opisu granic posiadłości cysterskich. Wiczlino było wsią drobnorycerską, gniazdem rodowym Wiczlińskich vel Wyczlińskich. W czasach krzyżackich należało do okręgu sulmińskiego komturstwa gdańskiego i rządziło się tzw. polskim prawem. Dopiero w źródle pochodzącym z końca XV wieku wspomina się pierwszego mieszkańca Wiczlina – niejakiego Pawła z Wiczlina (Paszken von Witzlynn), więzionego przez władze gdańskie pod bliżej nieokreślonym zarzutem. Kolejny raz miejscowość pojawia się w dokumentach wystawionych przez króla Zygmunta Starego ‒ 16 maja 1526 roku ‒ dotyczącym wyznaczenia granic pomiędzy okolicznymi wsiami. Z dokumentu dowiadujemy się także, że ówczesnymi właścicielami miejscowości byli: Jakub, Arnold, Szymon i Andrzej. W 1570 roku wieś liczyła 16 łanów i podlegała parafii w Kielnie. Z księgi poborowej z 1662 roku wynika, że Wiczlino zamieszkiwało 57 osób powyżej 10 roku życia, w zdecydowanej większości pochodzenia szlacheckiego. Zachowane księgi wieczyste z przełomu XVIII i XIX wieku odnoszą się do sześciu działów szlacheckich Wiczlina, oznaczonych literami alfabetu od A do F:

‒ dział A: składał się z 1 łanu roli, nieokreślonej powierzchni zarośli i łąk kośnych oraz domu mieszkalnego z zabudowaniami gospodarczymi i ogrodu warzywnego. 8 grudnia 1697 roku dziedziczył po swym nieznanym z imienia ojcu i za zgodą brata Macieja – Jan Chośnicki. Następnym właścicielem była jego córka Anna poślubiona przez Jana Grubę-Krępiechowskiego, a w późniejszym czasie ich synowie: Maciej, Jan i Jerzy. Po spłacie młodszych braci w latach 1789‒1791, jedynym właścicielem działu został Maciej Gruba, który w 1815 roku sprzedał dobra za 1000 talarów Jakubowi Robakowskiemu,

‒ dział B: stanowiło pół łanu ziemi ornej, niewielki obszar łąk i lasu i jeden dom mieszkalny. Jego właścicielem w połowie XVIII wieku był Filip Tokarski, a następnie jego córka Barbara, zamężna z Michałem Robakowskim. W 1791 roku dobra przeszły w posiadanie ich syna Filipa Robakowskiego. Po jego przedwczesnej śmierci działy B i F odziedziczyła małoletnia córka Ewa Robakowska,

‒ dział C: składał się z jednego łanu roli, łąki, zarośli i trzech chałup chłopskich. Jego właścicielami w połowie XVIII wieku byli Ernest Malotka i jego żona Marianna z domu Jarlat-Wyczlińska. Po ich śmierci ziemie odziedziczył ich syn Marcin Malotka. Po jego zgonie (1795) przejęli go dwaj małoletni synowie: Michał i Jan Malotkowie z zobowiązaniem spłaty trzech sióstr. Po śmierci Michała (1826) jedynym posiadaczem majątku został Jan Malotka,

‒ dział D będący największym z wszystkich działów stanowił własność Ernesta Bogusława von Krockow. Nie jest do końca pewne czy był to folwark występujący pod znaną obecnie nazwą Zielenisz. Po śmierci Ernesta von Krockow w 1773 roku, właścicielem wiczlińskiego folwarku został jego syn, polski generał major Otto Karl hrabia von Krockow, który sprzedał Mały Kack i wiczliński dział D radcy sądowemu Carlowi Michaelowi von Groddeckowi i jego żonie Helenie Levinie Charlotcie z domu von Weickhmann. Dobra znajdowały się w posiadaniu tej rodziny do 1835 roku, później często przechodząc z rąk do rąk. I tak jego kolejnymi właścicielami byli: Friedrich Lubig (1836), dr Hirschberg (1838), Christian Carl Zahn (1842), August Wilhelm Steinemann (1846), a od 1847 roku landrat gdański Wilhelm von Brauchitsch,

‒ dział E powstał po I rozbiorze Polski z wydzielenia go z działu B,

‒ dział F: stanowił część wsi Wiczlino z dwoma łanami chełmińskimi, roli, niewielkiej łąki i części przynależnemu Wiczlinu lasu, w którym znajdowały się trzy pustkowia: Kleba, Bartschke i Kujawa, opłacające czynsz właścicielowi działu. Przed rozbiorami należał do rodziny Lewińskich – Ernesta Lewińskiego, a później jego syna Andrzeja. W 1775 roku Andrzej Lewiński sprzedał dział Michałowi Miszewskiemu. Kolejnym właścicielem jest Józef Podczernicki, który kupuje dział w 1803 roku. Nie zostaje on długi czas posiadaczem  ziem, sprzedaje je jeszcze tego samego roku Filipowi Robakowskiemu.

W 1789 roku w szlacheckiej wsi i folwarku Wiczlino znajdowały się łącznie 54 domy, należące do 5 właścicieli. Właściciel folwarku wiczlińskiego posiadał na jego terenie przywilej „wyższego i niższego” prawa sądowniczego, prawa łowieckiego i prawa propinacyjnego względem ważenia piwa i pędzenia gorzałki.

Piękny zakątek dzielnicy – Kapliczka Matki Bożej Jeziornej na stawie, ufundowana przeszło dwie dekady temu przez Teresę Wendt – mieszkanki Wiczlina. Fot. Andrzej Busler

W statystyce z 1820 roku odnotowano w Wiczlinie 136 mieszkańców, w tym 23 ewangelików i 113 katolików. Prawdopodobnie w XIX wieku siedlisko Wiczlina uległo rozproszeniu co skutkowało powstaniem wielu kolonii. W latach 1842‒1856 jako sołtysa Wiczlina wymieniano Johanna Hillsa, będącego prawdopodobnie potomkiem niemieckich osadników z pobliskiego Dohnasbergu (okolice obecnego wzniesienia Donas). W 1910 roku sołtysem Wiczlina był Józef Warzewski. W 1869 roku w Wiczlinie i podległym mu Zieleniszu zamieszkiwało 610 osób w tym 12 gburów i 38 chałupników. W końcu XIX wieku według statystyki Stefana Ramułta liczba ta była mniejsza – 502 osoby (464 Kaszubów-katolików i 38 Niemców-ewangelików). W 1905 roku Wiczlino obejmuje 1039 ha i zamieszkuje je 637 osób oraz 124 osoby w Zieleniszu. W tym czasie wieś wchodzi w skład obwodu-wójtostwa Kack. W 1911 roku z inicjatywy sołtysa J. Warzewskiego utworzono pierwszą w okolicy Ochotniczą Straż Pożarną. Ówczesny sołtys został pierwszym szefem OSP. Po jego śmierci, w 1918 roku dowództwo objął jego syn Wincenty Warzewski. W latach trzydziestych XX wieku naczelnikiem OSP był Niemiec Otto Nagel.

W czasach II RP Wiczlino wchodziło w skład wójtostwa w Wielkim Kacku. W 1929 roku wieś zamieszkiwało 750 osób. Zabudowa wioski miała rozproszony charakter. W 1930 roku funkcjonowały tutaj 84 gospodarstwa rolne. Do największych z nich należały gospodarki Bolesława Warżewskiego (54,65 ha), Ottona Hildebrandta (28,16 ha), Artura Nasta (23,88 ha), Emila Nagla (22,23 ha). Duża powierzchnia gruntów (głównie obszarów leśnych) należała do właściciela majątku Mały Kack – Juliusza Jewelowskiego. W międzywojniu we wsi funkcjonowały dwie szkoły powszechne – Wiczlino I i Wiczlino II. Nauczycielem w pierwszej, w drugiej połowie lat 30. XX wieku był Feliks Strongowski. Kierownikiem szkoły – Wiczlino II był Franciszek Suchorz. Znajdowała się ona przy gospodarstwie Leonarda Warkusza. W czasie II wojny na terenie Wiczlina toczyły się bardzo silne walki w wyniku, których śmierć poniosła spora liczba mieszkańców tej miejscowości. Zniszczeniu uległo także wiele zabudowań. Los nie oszczędził także wiczlińskich szkół, jedna z nich (na zabudowaniach) została spalona w czasie działań wojennych we wrześniu 1939 r. Podczas okupacji niemieckiej, nauka była prowadzona w szkole przy ulicy Śliskiej. Na zajęcia uczęszczało jednak niewielu uczniów, ponieważ lekcje prowadzono w języku niemieckim. Szkoła uległa zniszczeniu podczas walk w 1945 roku. W pierwszych powojennych latach zajęcia szkolne odbywały się początkowo w prywatnych mieszkaniach. W 1947 roku pomieszczenia szkoły zostały wyremontowana, a jej pierwszym, powojennym kierownikiem został Franciszek Kiek. W 1951 roku posadę drugiego nauczyciela objęła Wanda Wensel, dwa lata później mianowana kierownikiem. Szkołę powiększono początkowo do sześciu oddziałów, a następnie po objęciu stanowiska przez trzeciego nauczyciela do siedmiu. W 1963 roku powstał Komitet Budowy Szkoły, który koordynował prace budowlane. W 1964 roku nastąpiło uroczyste otwarcie Szkoły Podstawowej nr 37 im. Obrońców Kępy Oksywskiej. Pierwszą dyrektorką nowej placówki była inicjatorka jej budowy Wanda Wensel, a następnie Elwira Kormann, Władysława Bienias, Franciszek Haase, Edward Pawłowski, Mirosława Kondracka, Gabriela Mrozik i Krystyna Romanowska. W latach 80. powstał Społeczny Komitet Budowy Sali Gimnastycznej kierowany przez mieszkańców Wiczlina: Renatę i Kazimierza Pozańskich, Grażynę i Władysława Pozańskich i Gabrielę Mrozik, który doprowadził do jej powstania w 1990 roku. Wiczlińska szkoła w dalszym ciągu się rozwijała – w 1992 roku powstała Izba Tradycji Kaszubskiej. Założyły ją nauczycielki historii: Krystyna Romanowska i Maria Szostko. Kilkanaście lat później była to pierwsza szkoła na terenie Gdyni, w której nauczano języka kaszubskiego. Od 2014 roku trwa dalsza rozbudowa szkoły wraz z przedszkolem. Stary budynek, oprócz sali gimnastycznej, został wyburzony.

W 1950 roku Wiczlino zamieszkiwało 561 mieszkańców, a w chwili włączenia wsi do miasta ‒ 1 stycznia 1973 roku – 859 mieszkańców. Ostatnim sołtysem Wiczlina po II wojnie światowej był Norbert Freiberg. W 1951 roku swą działalność wznowiła Ochotnicza Straż Pożarna, która aktywnie działa do dziś. Jej naczelnikami byli: Brunon Mateja (1952‒1958), Władysław Brozio (1959‒1962), Henryk Wilary (1963‒1972), Leon Kolatowski (1973‒2001) i Kazimierz Robakowski (od 2001 roku). Ważnymi datami w historii jednostki były: wręczenie sztandaru w 1994 roku oraz włączenie w 2009 roku decyzją Komendanta Głównego Państwowej Straży Pożarnej do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego. OSP Wiczlino skupia obecnie około 80 osób, działają dwie sekcje sportowe: kolarska i piłkarska.

Remiza OSP w Wiczlinie. Fot. Andrzej Busler

Przez wiele lat Wiczlino znajdujące się w granicach miasta, przypominało swym krajobrazem wieś. Okoliczne pola i lasy stały się miejscem rekreacji wielu gdynian. W 1974 roku na wniosek Urzędu Miejskiego w Gdyni wydał postanowienie dotyczące lokalizacji ogrodów działkowych dla miasta Gdyni na terenie Wiczlina. W 1977 roku Rada Krajowa Polskiego Związku Działkowców nadała kartę rejestracyjną Ogrodu Nr 768 – POD Zielony, w którego skład weszło 570 działek pracowniczych. Obecnie, po blisko 40 latach funkcjonowania liczba ta zwiększyła się do 600 działek.

W 2003 roku na mocy dekretu erekcyjnego podpisanego przez ks. abp. Tadeusza Gocłowskiego w Wiczlinie została utworzona parafia pw. św. bp Józefa Sebastiana Pelczara z macierzystej parafii pw. św. Urszuli Ledóchowskiej w Gdyni-Chwarznie. Działkę pod budowę kościoła ofiarowali państwo Urszula i Wiesław Kielak. W pierwszym etapie powstała kaplica, a następnie 3 czerwca 2006 roku rozpoczęto wznoszenie nowej świątyni. Od początku istnienia parafii jej proboszczem jest ks. dr Andrzej Wierciński. 15 maja 2011 roku Metropolita Gdański ks. abp Sławoj Leszek Głódź wmurował kamień węgielny w ściany nowo budowanego kościoła parafialnego. Podczas uroczystości obecni byli także ks. prof. dr hab. Henryk Skorowski ‒ rektor Uniwersytetu im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie oraz dr Wojciech Szczurek ‒ prezydent Gdyni.

Kaplica i nowo budowana świątynia w Wiczlinie. Fot. Andrzej Busler

Wiaty przystankowe Wiczlinie z dwujęzycznymi nazwami polsko-kaszubskimi. Fot. Andrzej Busler

W ostatniej dekadzie dzielnica stała się obszarem intensywnej zabudowy tzw. Gdynia Zachód – powstało wiele nowych osiedli – Sokółka I, Sokółka II, Sokółka Zielenisz, Wiczlino Ogród, Osiedle Fort Forest i Osiedle Patio Róży, a także domów jednorodzinnych. W kolejnych latach – zgodnie z miejskimi planami rozwoju – możemy spodziewać się dalszego rozwoju tej dzielnicy, którą w przyszłości będzie zamieszkiwać kilkadziesiąt tysięcy gdynian.

Andrzej Busler

Zachęcamy do wsparcia działalności naszego Oddziału. Jesteśmy organizacją pożytku publicznego. Będziemy wdzięczni za przekazanie 1%

KRS 0000018943

ZKP Oddział Gdynia

KPZ Part Gdiniô

81-392 Gdynia

Numer konta:

82 1020 1853 0000 9902 0067 4812

Biuro:

wtorki 16.00-17.00

Partnerzy: