Kaszubi.pl

Chwarzno

W obecnym numerze „Gdinsczi Klëczi” kontynuujemy cykl, związany z historią naszego miasta, w którym prezentujemy dzieje gdyńskich dzielnic. Tym razem przesuniemy się w stronę południa Gdyni. Tematem obecnych rozważań będzie Chwarzno. Nasze artykuły ze względu na ograniczoną ilość miejsca na łamach „Gdinsczi Klëczi”, nie mogą być zbyt obszerne. Czytelników szczególnie zainteresowanych tym tematem odsyłamy do książki Tomasza Rembalskiego „Gdynia i jej dzielnice przed powstaniem miasta (XIII-XX wiek)”, z którego pochodzi większość poniższego materiału.

Nazwa „Chwarzno” pochodzi od określeń krzak, zagajnik, chrust oraz teren pagórkowaty. Wieś powstała w średniowieczu w wyniku połączenia dwóch sąsiadujących ze sobą osad: Skrobotowa i zachodniej części Witomina. Przypuszcza się, że do początku drugiej połowy XIII wieku stanowiły one własność książęcą, z czasem podarowaną przez księcia Świętopełka Wielkiego możnym przedstawicielom rodzin gdańskich – Arnoldowi i Jakubowi. Nazwa Skrobotowo została pierwszy raz użyta w dokumencie z 31 października 1253 roku, wystawionym przez biskupa wrocławskiego Wolimira. Ów dokument odnosił się do określenia zasięgu parafii w Oksywiu, poprzez wyliczenie należących do niej osad. Podczas wojny z Brandenburgią w XIII wieku, właściciele Skrobotowa zdradzili księcia pomorskiego Mściwoja II i zostali za to skazani na wygnanie, natomiast ich posiadłości skonfiskowano i przeszły pod jurysdykcję książęcą. W 1277 roku Mściwoj przekazał Skrobotowo biskupowi wrocławskiemu Albierzowi, jako pokrycie długu w wysokości 158 grzywien. W 1283 roku do przekazanego Skrobotowa, pomorski książę dołączył jeszcze zachodnią część Witomina. W 1294 roku po rezygnacji przez biskupa ze swych praw do dwóch osad, Mściwoj II ponownie wymieniany jest, jako ich właściciel. Jeszcze w tym samym roku wymienione ziemie, pomorski książę przekazuje dwóm rycerzom – Stefanowi oraz Wojciechowi – synom podstolego gdańskiego Chwalimira. Nieznana jest dokładna data do kiedy potomkowie tego rodu byli właścicielami tych ziem. W XVI wieku właścicielami Chwarzna są gdańszczanie, prawdopodobnie spadkobiercy wygnanych w XIII wieku dawnych właścicieli. Od tego czasu odnotowuje się wieloletnie związki własnościowe Chwarzna z Kolibkami, których właściciele z czasem skupili w swych rękach cały chwarznieński majątek. Podczas reformacji doszło na krótki czas do oderwania Chwarzna od katolickiej parafii w Oksywiu i przyłączenia do protestanckiej w Małym Kacku. Trwało to zaledwie kilkanaście lat. W pierwszej połowie XVII wieku źródła wymieniają, jako właścicieli Chwarzna gdańską rodzinę Rosenbergów. Po zakończeniu wojny ze Szwecją Chwarzno przeszło we władanie kolejnego gdańszczanina Daniela Ernesta Cyremberga, który był także właścicielem Kolibek, a ponadto dzierżawił także Cisowę, Chylonię i Redłowo. W tym czasie we wsi było sześć zabudowań, w których mieszkało 14 osób powyżej dziesiątego roku życia. Centralnym punktem osady był dwór, zamieszkiwany przez 5 osób. Do tej liczby trzeba doliczyć jeszcze leśnego i cztery rodziny zagrodników. W 1685 roku cały klucz dóbr kolibkowskich, wraz ze Chwarznem nabył król Jan III Sobieski. Po jego śmierci odziedziczyła je królowa Maria Kazimiera z królewiczem Aleksandrem Benedyktem Sobieskim. W 1720 roku Kolibki wraz z Chwarznem nabył kasztelan elbląski Jakub Przebendowski. Po jego śmierci majątek odziedziczyła wdowa Teresa z Tarłów, która w kolejnych latach dwukrotnie wychodziła za mąż – za wojewodę czernichowskiego Józefa Remigiana Potulickiego, a następnie za szambelana królewskiego barona Karola von Stoeckena. Od 1753 roku właścicielem Chwarzna został chorąży pomorski i generał porucznik wojsk polskich – Józef Antoni Przebendowski. W 1772 roku Chwarzno zamieszkiwało 53 osoby. Wkrótce ta ilość zmalała do jedenastu osób. W rękach rodziny Przebendowskich Chwarzno pozostało do 1793 roku, kiedy to nowym właścicielem został pruski generał Wilhelm Magnus von Brünneck. Od tego czasu wieś zmieniała wielokrotnie właścicieli w niewielkich odstępach czasowych. Kolejno byli nimi: gdańszczanin Daniel Gotthilf von Frantzius, porucznik Alexander Manns, rotmistrz Herrmann Bethe, firma Gebrüder Völtz zu Ueckermünde. Ze względu na trudną do wymówienia przez Niemców nazwę zmieniono ją na nową, niemiecką ‒ Völtzendorf, pochodzącą od nazwiska właścicieli firmy – Völtz. W 1904 roku majątek nabył Hans Göldel z Sopotu.

Pozostałości zabudowań dawnego folwarku. Fot. Wioletta Talbierz

Według badań Stefana Ramułta w końcówce XIX wieku Chwarzno zamieszkiwało 102 Kaszubów-katolików, 2 Kaszubów-ewangelików i 14 Niemców-ewangelików – łącznie 119 osób. Po I wojnie światowej Chwarzno było częścią wójtostwa Wielki Kack, a w 1933 roku przeszło pod zarząd gminy zbiorczej z siedzibą w Chwaszczynie. W międzywojniu największą liczbę mieszkańców Chwarzno osiągnęło w 1929 roku – liczyło wtedy 150 osób. W 1945 miejscowość i jej okolice stały się miejscem zaciekłych walk wojsk radzieckich i niemieckich. Po wojnie cały majątek ziemski przejął Skarb Państwa. Dawny folwark stał się Państwowym Gospodarstwem Rolnym. Chwarzno weszło w skład Gromadzkiej Rady Narodowej z siedzibą w Wiczlinie, którą na początku lat 60. ubiegłego wieku włączono do Gromadzkiej Rady Narodowej w Chwaszczynie. Do 1972 roku wspólnie z Wiczlinem tworzyło jedno sołectwo. 1 stycznia 1973 roku na mocy rozporządzenia Rady Ministrów z 20 listopada 1972 roku zostało włączone w granice miasta Gdyni. W 1984 roku powstała tutaj parafia rzymskokatolicka pw. Św. Urszuli Ledóchowskiej. Wydzielono ją z parafii św. Krzyża na Witominie, św. Wawrzyńca na Wielkim Kacku i św. Wojciecha w Kielnie.

Parafia pw. Św. Urszuli Ledóchowskiej w Gdyni-Chwarznie. Fot. Wioletta Talbierz

Figura Św. Urszuli Ledóchowskiej, patronki chwarznieńskiej parafii. Fot. Wioletta Talbierz

Ostatnie dziesięciolecia to dynamiczny rozwój dzielnicy i stały wzrost liczby jej mieszkańców. Obecnie to także miejsce realizacji największych projektów infrastruktury drogowej w Gdyni, który znacząco usprawni połączenia drogowe zachodniej części tego miasta.

Andrzej Busler

Zachęcamy do wsparcia działalności naszego Oddziału. Jesteśmy organizacją pożytku publicznego. Będziemy wdzięczni za przekazanie 1%

KRS 0000018943

ZKP Oddział Gdynia

KPZ Part Gdiniô