Z Darią Kaszubòwską, aùtorką òpòwiôdaniô „Tamten wieczór przed stu laty”, jaczé dobëło nôdgrodã Grand Prix Marszôłka Pòmòrsczégò Wòjewództwa w XXXV Òglowòpòlsczim Lëteracczim Kònkùrsu m. Mieczisława Strijewsczégò, gôdómë ò ùczbie kaszëbiznë, historii i pisarsczich planach.

Dariô Kaszubòwskô. Òdj. ze zbiérów rodzëznë

Jesce napiselë swój tekst tak, jak robiła to czedës Ana Łajming – z narracją pò pòlskù i dialogama pò kaszëbskù. Skądka taczi prawie wëbór?

Pò pierszé, òpòwiôdanié je głãbòk zrzeszoné z kaszëbską tradicją, historią. Akcjô dzeje sã na kaszëbsczi wsë i tekst pò pòlskù bë nie òddôł klimatu môla, dze na codzéń sã gôdô pò kaszëbskù.

Tej mòże wôrt bëło w całoscë pisac pò kaszëbskù?

Jô ò tim mëslała, ale równak jesz sã nie czëła na tëli mòcnô w kaszëbiznie.

A skądka znajece kaszëbsczi?

Ten jãzëk towarził mie òd nômłodszich lat. W mòjim òkòlim, w familii – starkòwie i tatk gôdelë pò kaszëbskù (mëmka mni). W szkòle miészałë sã pòlsczi i kaszëbsczi. Jô sama nie gôdała, ale bëła jem òsłëchónô. Ùczbów kaszëbsczégò jesz wnenczas nie bëło i taczé dzejania, żebë pòznac lepi ten jãzëk, jô zaczãła dopiérze niedôwno. Je to sparłãczoné z mòjim zainteresowanim môlową historią i miłotą do pisaniô. Jô chcała òpisac to, czegò jem sã dowiedzała, a nieznajomòsc kaszëbsczégò mie przeszkôdzała.

I jak wëzdrzi ta ùczba?

Przede wszëtczim móm starã gadac z dzecama czasã pò kaszëbskù. Syn prawie zaczął sã ùczëc w szkòle w pierszi klase, tej so razã sedzymë i ùczimë sã jãzëka. Widzã, że dzecóm to jidze chùtkò, lżi jak dozdrzeniałim. Proszã téż mòjégò tatka, żebë do mie gôdôł pò kaszëbskù.

Chcemë przeńc do òpòwiôdaniô, jaczé dobëło latosé Grand Prix. Jurorzë kònkùrsu miona Strijewsczégò pòdczorchiwelë, że jegò przédną témą je òdniesenié lëdzy do krëjamnotë żëcégò i smiercë...

Zacznã mòże òd historii jegò pòwstaniô. To tak pò prôwdze miôł bëc pòczątk pòwiescë, ale òbczas pisaniô zmieniła mie sã ùdba a téż bòhatérowie, i tekst òstôł òdłożony. Czedë jô przeczëtała ògłoszenié ò kònkùrsu, jem pòmëslała, że to mòże bëc samòstójnô całosc. Kąsk jem zmieniła niejedne dzéle i wësłała z mëslą: „chcemë spróbòwac, mòże to sã bãdze widzec”. Miała jem równak strach przede wszëtczim ò to miészanié dwùch jãzëków. Ju Aleksander Majkòwsczi pisôł, że mùsz je wëbrac: tak abò tak.

Ten strach je përznã widzec w próbie ùdokaznieniô swòjégò wëbòru. Jesce napiselë: „Tekst w języku polskim. Mieszanie w dialogach języka polskiego z kaszubskim jest celowe, aby oddać klimat języka, a jednocześnie dać możliwość swobodnej lektury czytelnikowi polskojęzycznemu”.

To prôwda. Mie sã zdôwało, że to bãdze skritikòwóné.

Ale kriticzi nie bëło. Bëła za to nôdgroda Grand Prix Marszôłka Pòmòrsczégò Wòjewództwa – pierszi rôz w historii kònkùrsu za tekst napisóny w dzélu pò kaszëbskù. Chcemë równak wrócëc do przédny témë òpòwiôdaniô.

Tekst je ò narodzenim sã dzecka w jedny kaszëbsczi wsë. I to wëdarzenié pòznôwómë z pòzdrzatkù wiele lëdzy. Nôprzód grótczi, jakô przëjimała ju w żëcym wiele pòrodów, pózni z pòzdrzatkù familii, jakô je wieledzecnô, i dlô nich nie je to ju jaczis cud narodzeniô, ale cos pòwszednégò. Z pòzdrzatkù młodégò doktora, chtëren sóm czekô na dzeckò. Kòżdi jinaczi na to zdrzi. Zakùńczeniô nie zdradzã, ale wôżny je tam mòtiw smiercë i reakcjô na niã lëdzy – zanôleżno òd jich doswiôdczeniów.

Czekawô ùdba, jakô dała pierszi plac w Òglowòpòlsczim Lëteracczim Kònkùrsu m. Strijewsczégò. A czedë Dariô Kaszubòwskô weznie ùdzél w kaszëbskòjãzëkòwim kònkùrsu – wezmë na to Prozatorsczim Kònkùrsu m. Jana Drzéżdżona?

Tak pò prôwdze to jô próbòwała łoni. Jô miała ùdbã, ùdało mie sã napisac trzë stronë, ale pòtemù jem scwierdzëła, że jô chëba za baro móm pòkaléczoné kaszëbsczi jãzëk i òprzestała. Latos chëba dóm sã ju na to, żebë wësłac swój tekst w całoscë pò kaszëbskù.

Wë rzeklë, że interesëjece sã môlową historią. W waszi proze to téż je nôwôżniészô téma?

Wiedno chcã mòje òpòwiôdania sparłãczëc z tim, co dobrze znóm i co czëjã – to je z mòjima domôcyma stronama. A nôlepi prawie z jich historią. Jô sã nią òd dzecka interesowała, ale mómë taką centralizacjã naùczaniô historii, że wszëtkò, czegò sã ùczimë w szkòle, je pisóné z perspektiwë Warszawë. Dopiérze niedôwno jô sã dowiedzała ò wiele wëdarzeniach. Baro wôżné je dlô mie, żebë pòkazac, że Kaszëbë mają swòjã historiã, jakô je jinszô òd pòlsczi.

Dariô Kaszubòwskô z familią. Òd lewi: córka Rozaliô, Dariô, syn Jerzi, chłop Môrcën, córka Regina. I jesz zatacony w brzëchù mëmczi syn Stefón Bronisłôw. Òdj. ze zbiérów rodzëznë

Òkróm pisaniô czekawi lëteraturë dzejôce téż w Stowôrze Rodzina Kolpinga w Pòmieczënie, jakô zajimô sã m.jin. przëpòminanim bòhatersczich mieszkańców ti wsë, chtërny pòmôgelë ùczãstnikóm Marszu Smiercë.

Ta stowôra pòwstała dzãka ksãdzu probòszczowi Henrikòwi Zelińsczémù. Òn téż dôł bôczenié na to, że lëdze, co jesz pamiãtają II swiatową wòjnã, są corôzka starszi i wôrt bë bëło chòcle nagrac jich wspòminczi. Nôleżnicë stowôrë sã na to zgòdzëlë, kòżdi miôł z kògùms starszim pògadac. Jô nagrała mòjégò sąsada, chtëren bëlno pamiãtôł marsz smiercë. Òn rozmiôł leno pò kaszëbskù, ale baro fejn sã nama gôdało. Ta ùdba równak jakòs ùmarła. Òstało nagrónëch 5–6 lëdzy i nick sã pózni z tima nagraniama nie dzejało. A jô móm doswiôdczenié robòtë w lokalnëch mediach, tej jem zabédowała, że je spiszã. Jak to sã ju ùdało, to pòjawił sã plan, żebë to wëdac. A jak wëdac, to wôrt nagrac wicy ùczãstników tëch wëdarzeniów. Jô sã pëtała mieszkańców, szukała... Nié wszëtcë chcelë ò tim gadac, bò nimò tegò, że òd wòjnë minãło tëli lat, wcyg to mòcno przeżiwelë. Òbczas rozmòwë sã równak colemało przełómiwelë i pòwstôł czekawi zbiór wspòminków. Krótkò bëła roczëzna marszu smiercë, ksądz rzekł, że wëdôwizna Bernardinum bë to wëdała. Në i tak w 2017 rokù pòwstała ksążka Stutthof jidze. Marsz Śmierci we wspomnieniach mieszkańców Pomieczyna i okolic. Titel pòchòdzy òd słów, jaczima lëdze w Pòmieczënie przekazywelë so wiadło ò tim tragednym marszu: Stutthof jidze!

Na spòdlim ti ksążczi pòwstôł film „Wieś sprawiedliwych”.

Tomôsz Słomczińsczi szukôł białczi, chtërna pòmôgała Żidówce z marszu smiercë, trafił na tã pùblikacjã i wespół z Andrzejã Dudzyńsczim stwòrzëlë film ò tim, jak mieszkańcë Pòmieczëna pòmôgelë lëdzóm nëkónym przez jich wies na pòczątkù 1945 rokù.

Jô bë chcôł jesz wrócëc do Waszégò pisaniô.Ta nôdgroda w kònkùrsu miona Strijewsczégò to mdze bëlnô zachãta do dalszégò ùtwórstwa?

Na gwës. Jô piszã òd wiedna. Lubiã to robic, je to dlô mie taczé òczëszczenié.

Tej jaczé môce pisarsczé planë na przińdnotã?

Tak pò prôwdze to terô mëszlã przédno ò familii. Czwiôrté dzeckò je w drodze. Rodzëzna je tej wiôlgô, a dzôtczi brëkùją wiele bôczeniô, czasu i energii. Kòżdô spòlëznowô abò pisarskô robòta je mòżlëwô leno dzãka temù, że noce są dłudżé (smiéch).

Ale cos równak piszece. Wiém ò tim, bò doch „Pomerania” mô patronat nad Waszą przińdną pùblikacją.

To prôwda. Piszã prawie biografiã ks. Bronisława Szëmichòwsczégò, patrona pòmieczińsczi szkòłë. To béł kapłan, chtëren nigdë nie szukôł dlô se ùwôżaniô. Lëdze gò mielë za swiãtégò za żëcô. Béł wódcą „Gryfa Pomorskiego”, sybirakã... Jô szukała rozmajitëch materiałów, relacji i nicht nie rzekł ò nim lëchégò słowa. Jem rôd, bò ksążka ju wnet sã ùkôże.

To òznôczô, że pòsobné noce mòżece namienic na pisanié pòwiescë, jaczi pòczątkã miało bëc nôdgrodzoné òpòwiôdanié „Tamten wieczór przed stu laty”?

Na ji napisanié jô dostała stipendium Marszôłka Pòmòrsczégò Wòjewództwa i jem gwës, że pòwstónie. Kąsk sã wszëtkò òpózniło, bò przez pandemiã dłëżi warałë przërëchtowania do wëdaniô biografii ks. Szëmichòwsczégò, ale ju wnetka pòwiesc mdze skùńczonô.

Jakô bãdze ji temizna?

Inspiracją bëła dlô mie 100. roczëzna sparłãczeniô Pòmòrzô i Pòlsczi i wkół tëch wëdarzeniów bãdze sã dzejac akcjô. Bòhatérama mdą mieszkańcë kaszëbsczi wsë, a w jich żëcé weńdze wiôlgô pòlitika i pierszô swiatowô wòjna.

Gôdôł Dark Majkòwsczi